Dzisiaj przypominamy dwie sylwetki oób tak ważnych dla średzkiego powstania wielkopolksiego. Za tydzień ciąg dalszy. Noty opracowała Maria Mielcarzewicz.
Ks. Mieczysław Meissner,
proboszcz w Środzie, Kapelan Powstania Wielkopolskiego
Ks. Mieczysław Meissner, urodził się 23.10.1877 r. w Emowie pod Kruszwicą. Był synem Wojciecha, rolnika, powstańca styczniowego. Początkowo naukę pobierał w domu rodzinnym, potem uczył się w szkołach w Gnieźnie i Poznaniu w Gimnazjum im. Marii Magdaleny. Maturę zdał w 1900 r., po czym podjął studia filozoficzne. W czasie nauki związany był z konspiracyjnym ruchem filomackim, a także prowadził koło Marianów, tj. tajne nauczanie języka polskiego pod zaborem pruskim. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1903 r. i rozpoczął służbę duchowną w Babimoście, jako wikary. Wkrótce jednak powołany został do Poznania na stanowisko penitencjarza i kaznodziei tumskiego. Równolegle z posługą kapłańską podejmował ważne i trudne działania społeczne. W 1907 r. został sekretarzem generalnym Związku Katolików Polskich Towarzystw Dobroczynnych w Wielkim Księstwie Poznańskim, tworząc jego podwaliny finansowe. Plonem zaangażowania na rzecz potrzebujących pomocy było zorganizowanie zakładu ortopedycznego w Poznaniu, na którego wyposażenie zyskał od rodziny Gąsiorowskich 2 mln marek niemieckich. Potem w 1909 r. założył Dom Dobroczynności na Wielkie Księstwo Poznańskie. W 1911 r. został kanonikiem gremialnym przy kolegiacie św. Marii Magdaleny i kuratorem zakładu św. Kazimierza w Poznaniu.
W 1912 roku powołany był na proboszcza kolegiaty w Środzie, którym będzie przez 25 lat, do 1936 r. Przysługiwało wówczas tej funkcji sprawowanej przez ks. Meissnera posługiwanie się nazwą prepozyt kolegiaty średzkiej. Sprawowanie tego urzędu przypadło na okres I wojny światowej. Kiedy kończyła się ks. Meissner przejął w Środzie 11 listopada 1918 r. z rąk płk. von Warenberga, szefa niemieckiej Komendy Obwodowej władzę, doprowadzając do rozbrojenia się Niemców. Z bratem dr. Alfredem Meissnerem zawiązał Radę Robotniczą i Żołnierską. Po usunięciu niemieckich władz administracyjnych przejął tymczasowo funkcję starosty powiatowego, którą pełnił do stycznia 1919 r. Od listopada 1918 r. przygotowywał i zorganizował średzian do powstania wielkopolskiego, tworząc I Kompanię Średzką. Sam nazywał ten pierwszy okres walki powstańców wielkopolskich „polską rewolucją”. Już 28 grudnia wyruszyła ona na odsiecz Poznaniowi, kiedy tam wybuchło powstanie. Probostwo w Środzie stało się sztabem powstańczym, gdzie pod wodzą ks. Meissnera zorganizowano 13 kompanii.
Działań patriotycznych nie zaprzestał z chwilą zwycięstwa powstania wielkopolskiego. W 1920 i 1921 r. zorganizował pomoc materialną dla powstańców śląskich, a kiedy trwały walki w czasie wojny polsko bolszewickiej w 1920 r. utworzył i przesłał na front zwerbowanych ochotników powołując Legię Ochotniczą Wrzesińską. W wolnej Polsce kładzie nacisk na organizowanie ośrodków edukacji i kultury. Z jego inicjatywy powstaje w Środzie gimnazjum, które 6 czerwca 1986 r. przyjęło imię Powstańców Wielkopolskich 1918 19. Wkrótce ufunduje dla kolejarzy bibliotekę. Wielką pasją ks. Meissnera stała się rewaloryzacja zabytkowych obiektów sakralnych. Najpierw w 1932 r. zebrawszy 220.000 zł rozpoczął prace konserwatorskie kolegiaty średzkiej, potem modernizował klasztor w Grabowie.
Kiedy Towarzystwo Byłych Uczestników Powstania Wielkopolskiego rozpoczęło przygotowania do założenia cmentarza powstańców wielkopolskich ks. Meissner stał się ich orędownikiem i patronem. 11 sierpnia 1935 r. cmentarz, na którym złożono we wspólnym grobie przeniesione groby poległych powstańców poświęcił proboszcz średzki ks. Mieczysław Meissner. Od 1936 r. ks. Meissner przebywał w Grabowie. Tam zmarł 7 stycznia 1938 r. Pochowany został zgodnie z jego wolą na cmentarzu powstańców wielkopolskich w Środzie na miejscu centralnym i szczególnym, u stóp pomnika powstańców. Pogrzeb ks. Mieczysława Meissnera stał się ze strony społeczności średzkiej manifestem czci i szacunku dla osoby proboszcza, jego patriotycznej postawy w chwili historycznej konieczności, jego duchowego przywództwa jako kapłana. Ale historia ks. Meissnera nie skończyła się wraz z datą jego śmierci.
Kiedy wybuchła II wojna światowa Niemcy we wrześniu 1939 r. zamknęli cmentarz powstańczy. Pomnik wysadzono w powietrze. Poszukiwano prochów proboszcza. Średzianie uprzedzili zamiar okupantów i przenieśli pod osłoną nocy trumnę do innego grobowca, w którym ks. Meissner spoczywał do czasu odrestaurowania pomnika powstańców wielkopolskich. W 2001 r. w plebiscycie na Średzianina Stulecia tytuł ten społeczność miasta przyznała właśnie ks. Mieczysławowi Meissnerowi.
Zródło: „Cmentarz średzki” B. Urbańska; „Kurier Średzki” z 1938 r.; „Orędownik 2”; materiały własne. Podziękowania specjalne dla ks. kanonika Raczkowskiego
Edmund Bembnista (1883 - 1954) kupiec, adiutant baonu średzkiego.
Urodził się 20 października 1883 r. w Nowym Mieście Lubawskim na Pomorzu, w rodzinie młynarza Wincentego i Brygidy z Nabożnych. Ukończył szkołę elementarną i 3 klasy szkoły średniej w Środzie Wielkopolskiej. Zawodu kupieckiego uczył się prywatnie. Od 14.X.1904 r. do 19.X.1906 r. odbywał służbę wojskową w 148. Pułku Piechoty w Szczecinie. W latach 1908 1911 powołany był do odbycia ćwiczeń wojskowych w Poznaniu. Zmobilizowany 4.VIII.1914 r. uczestniczył w walkach na froncie zachodnim i wschodnim (Verdun, Gorlice, Lwów, Przemyśl). Ranny 25.VIII.1915 w Brześciu Litewskim, do listopada przebywał w szpitalu. Następnie przeniesiono go (1.XI) do baonu zapasowego 46. Pułku Piechoty w charakterze instruktora. 27.I.1918 r. mianowany został sierżantem. Po wybuchu rewolucji w Niemczech wrócił do Jarocina (później działał w Środzie Wlkp.), wszedł w skład Rady Robotniczej i Żołnierskiej i zaangażował się w tajną działalność niepodległościową. Był członkiem organizacji „Jedność”, dziąłającej w garnizonie jarocińskim. W wyniku umiejętnego współdziałania m.in. z ks. Meissnerem, doprowadził do spolonizowania Rady Robotniczej i Żołnierskiej w Środzie. Należał do grupy radykałów, cel działania widząc w powstaniu zbrojnym. Od 28.XII.1918 r. służył w wojsku powstańczym jako adiutant komendy powiatowej oraz adiutant (szef sztabu) baonu średzkiego (do 1.VI.1919 r.). 4 kwietnia mianowany podporucznikiem, w maju ustalono starszeństwo w tym stopniu (na 1.VII.1917 r.). 16.X zadeklarował gotowość do pełnienia służby zawodowej w wojsku i był (od 28.X) adiutantem Okręgowej Komendy Uzupełnień Środa. 17.VIII.1920 r. wyznaczony na stanowisko zastępcy komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień Kościan. W międzyczasie (VI.1920) był urlopowany i skierowany do udziału w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. 25.XI.1920 r. mianowany porucznikiem (ze starszeństwem od 1.VI.1919 r.). 10.II.1921 bezterminowo urlopowany i przeniesiony do rezerwy (26.X) otrzymał przydział (1.V.1923 r.) do 3. Kompanii 43. Pułku Piechoty jako oficer rezerwy, następnie został przydzielony (3.V.1924 r.) do 69. Pułku Piechoty. Otrzymał w Środzie skład żelaza i materiałów budowlanych. Był aktywny społecznie, należał do Bractwa Kurkowego, Związku Weteranów Powstań Narodowych RP. W 1939 r. w porę ostrzeżony opuścił Środę i zamieszkał w Poznaniu pod fałszywym nazwiskiem, angażując się w ruch oporu. Pod koniec wojny aresztowany, jednak nie rozpoznany, był przesłuchiwany w poznańskim Domu Żołnierza, a następnie osadzony w obozie w Żabikowie. Wydostał go stamtąd znajomy Niemiec, po zakończeniu wojny powrócił do Środy i otworzył sklep. Później pracował w PGR w Jarosławcu. Zmarł w Środzie w maju 1954 r. Tam też został pochowany. Był odznaczony Krzyżem Naczelnej Komendy Straży Ludowej oraz Żelaznym Krzyżem II kl. Ze związku małżeńskiego z Zofią z Kowalewskich pozostawił dzieci Aleksandra (19201932) oraz Janusza i Bożenę (1927).
Zródła. CAW. Akta personalne 1350: AP Poznań, Związek Powstańców Wielkopolskich 31 str. 96. Muzeum Ziemi Średzkiej w Koszutach zbiory. Źródła i materiały do dziejów powstania wielkopolskiego i wojsk wielkopolskich. J. M. Milewski. Pierwsza Kompania Średzka (przeciw pruskiemu zaborcy) Pawłowski. Wysiłek zbrojny s. 193 Borowiński. Utworzenie Pierwszego oddziału Powstańców Wielkopolskich w garnizonie jarocińskim. Wspomnienia powstańców s. 442. Powstanie Wielkopolskie (1968) s. 129 Czubiński. Powstanie Wielkopolskie Poznań 1978 s. 243 Kubiak Łozowski, RRiŻ M. Pirko Z. Grot I. Pawłowski Wielkopolska s. 102 informacje rodziny.
Na średzkim cmentarzu, przy pomniku powstańców, rok 1936.
